Στις 12 Αυγούστου 2023 συμπληρώθηκαν ακριβώς 100 χρόνια από την ημέρα που ο μακαριστός Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως Πολύκαρπος Βαρβάκης, παρουσία του Διοικητού της Θράκης Σπυρίδωνος Δασίου και των λοιπών αρχων, με Αγιασμό έθεσε το θεμέλιο λίθο της Νέας Ορεστιάδος, στην οποία εγκαταστάθηκαν 900 οικογένειες, 6000 πρόσφυγες από το Κάραγατς και την Αδριανούπολη.
Σε ανάμνηση αυτού του ιστορικού γεγονότος, το απόγευμα της 12ης του Αυγούστου στην κεντρική Πλατεία της πόλης και μπροστά από το Δημαρχείο, με την παρουσία των αρχών, ο Σεβ. Μητροπολίτης Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου κ. Δαμασκηνός τέλεσε Αγιασμό επί τη ενάρξει της νέας εκατονταετηρίδος.
Ο Σεβασμιώτατος σχολιαζοντας το ιστορικό γεγονός, μεταξύ άλλων, είπε: «Φέτος ἐνθυμούμεθα ὅτι πρίν ἀπό 100 χρόνια, τό 1923, ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης δημιούργησε νέα δεδομένα γιά τήν Πατρίδα μας μέ τήν ὑποχρεωτική ἀνταλλαγή πληθυσμῶν καί τήν ἀπόδοση τῆς περιοχῆς τοῦ Κάραγατς, τῆς Παλαιᾶς Ὀρεστάδος, στή γείτονα χώρα, πρός ἱκανοποίηση τῶν παραλόγων ἀξιώσεών της. Ἐξ αἰτίας τοῦ γεγονότος αὐτοῦ οἱ ἐξ Ἀδριανουπόλεως καί Κάραγατς πρόσφυγες, ἀναζητῶντας μία καινούργια πατρίδα γιά νά στεγάσουν τίς ἐλπίδες τους γιά τό μέλλον, ἱδρύουν τήν νεώτερη πόλη τῆς Πατρίδας μας· μία πόλη στήν βορειοανατολική γωνιά τῆς Ἑλλάδος, ἀπέναντι ἀπό τήν Ἀδριανούπολη, πού κτίσθηκε πάνω στά συντρίμμια πού ἔφερε ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης. Εἶναι ἡ πόλη πού χάρη στή φιλοτιμία τῶν κατοίκων της πρόκοψε καί μεγάλωσε. Εἶναι ἡ Νέα Ὀρεστιάδα, γιά νά μᾶς θυμίζει τίς ἀλησμόνητες πατρίδες τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης.
»Ἡ φετινή ἐπέτειος εἶναι μία ἐπέτειος μνήμης καί εὐθύνης. Μνήμης καί τιμῆς γιά ὅλους ἐκείνους πού στά δίσεκτα ἐκεῖνα χρόνια ἄντεξαν τήν προσφυγιά καί μέσα ἀπό τόν χαλασμό καί τήν λάσπη δημιούργησαν τήν καινούργια τους πατρίδα καί πρόκοψαν οἰκοδομῶντας τό μέλλον τῶν παιδιῶν τους καί τῶν ἑπομένων γενεῶν. Ἀλλά καί εὐθύνης δικῆς μας γιά τήν ἀκεραιότητα, τήν πρόοδο καί τήν εὐημερία αὐτοῦ τοῦ τόπου, γιά τήν προκοπή τοῦ ὁποίου κόπιασαν καί μόχθησαν έκεῖνοι, διαφυλάσσοντας μέ πολύ ἀγῶνα στό ἀρτοφόριο τῆς καρδιᾶς τους τήν Πίστη τους καί τήν ἀγάπη τους γιά τήν Πατρίδα καί τίς διαχρονικές ἀξίες τοῦ Γένους μας.
»Ἡ γνώση τῆς ἱστορίας γιά τήν ἐπιβίωση τῆς ἐθνικῆς μας ἰδιοπροσωπίας εἶναι ἰδιαίτερα ἐπιτακτική ἀνάγκη στήν ἀκριτική περιοχή τῆς Θράκης. Ἡ τοπική Ἐκκλησία ἐδῶ, ἀνάμεσα στίς προτεραιότητές της, ἐκτός ἀπό τήν κύρια ποιμαντική της διακονία, ἔχει καθῆκον καί ὑποχρέωση νά συμβάλει στήν ἀνάδειξη τῆς ἱστορικότητος καί τῆς ταυτότητος τοῦ τόπου καί τοῦ πιστοῦ λαοῦ της».
Επίκαιρα επίσης μίλησαν ο Δήμαρχος Ορεστιάδος Βασίλειος Μαυρίδης, ο Συντονιστής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας – Θράκης Ιωάννης Σάββας, ο Αντιπεριφερειάρχης Βασίλειος Δελησταμάτης και ο Διοικητής της XVI Μεραρχίας Υποστράτηγος Κωνσταντίνος Καραμανίδης.
Παρέστησαν επίσης οι Βουλευτές Έβρου Αναστάσιος Δημοσχάκης και Πάρης Παπαδάκης, ο Διοικητής της 3ης Ταξιαρχίας Ταξίαρχος Θωμάς Γερασίμου, εκπρόσωποι της Αστυνομικής Διευθύνσεως Ορεστιάδος και πλήθος κόσμου.
Η εκδήλωση έκλεισε με την υποστολή της σημαίας και τον Εθνικό Ύμνο.
https://thracenews.gr/i-orestiada-giortase-ta-100chrona-tis-me-istoriko-agiasmo-meta-ton-proto-toy-1923/
Σύμφωνα με το μύθο, στην περιοχή υπήρχε μια γυναικεία Μονή, οι μοναχές της οποίας φρόντιζαν την εικόνα της Παναγίας. Κάποια μέρα, πειρατικά πλοία έφτασαν στο νησί και, καθώς οι πειρατές κατευθύνονταν προς τη Μονή για να την λεηλατήσουν, οι μοναχές προσευχήθηκαν στην Παναγία για να προστατέψει τις ίδιες και το μοναστήρι. Τότε, σύμφωνα με το μύθο, συνέβη το θαύμα. Το μοναστήρι κυκλώθηκε από φίδια που έτρεψαν τους πειρατές σε φυγή. Έτσι οι μοναχές και η Μονή σώθηκαν και αυτό θεωρήθηκε σημάδι από την Παναγία. Από τότε κάθε χρόνο εμφανίζονται φίδια, ακόμα και στο εσωτερικό της εκκλησίας, τα οποία αναχωρούν στις 16 Αυγούστου.
Το όνομα Ξυλοπαναγιά οφείλεται σε ένα παλιό έθιμο που, αν και πλέον έχει ατονήσει, εξακολουθεί να γιορτάζεται από τους ντόπιους με ένα μεγάλο πανηγύρι. Παλαιότερα, πριν την έναρξη του πανηγυριού, το έθιμο ήθελε τους νέους να τσακώνονται για το ποιος θα σύρει πρώτος το χορό με το ταίρι του γύρω από την αιωνόβια ελιά της πλατείας. Λέγεται ότι όποιο ζευγάρι τα κατάφερνε, θα κατέληγε σε γάμο την ίδια χρονιά. Για το λόγο αυτό οι άντρες χτυπιόντουσαν με κλαριά από πικροδάφνες (τις λεγόμενες «φυλλάδες») κι έτσι προέκυψε το όνομα Ξυλοπαναγιά.
Καθώς πέφτει το σκοτάδι, ξεκινά ο χορός, στον οποίο μπαίνουν σιγά-σιγά και οι γυναίκες ντυμένες με τις εντυπωσιακές παραδοσιακές φορεσιές του νησιού. Ο χορός, αργός και πάντα με σταθερό βήμα, κρατά για ώρες και η όλη ατμόσφαιρα είναι από τις ωραιότερες που μπορεί να βιώσει κανείς στα πανηγύρια του Αιγαίου.
